Het kind in zijn of haar systeem.

Systemisch kijken in het onderwijs – Het kind in zijn of haar systeem.

Naast mijn werk als kind- en jongerencoach, werk ik ook nog één dag in de week als invaller binnen het (speciaal)basisonderwijs in stichting Cordeo. Als invaller ben je ‘te gast’. Elke week stap ik niet alleen fysiek een ander gebouw binnen, maar ook een andere dynamiek.  Wat maakt deze dynamiek in een groep met kinderen, met volwassenen? Deze verschillende systemen fascineren me en ik kijk dan ook graag met een systemische bril.

Een school, een team, een groep met kinderen, het zijn allemaal systemen. Zo ook het gezin waar een kind in opgroeit. Sta je dus voor een groep met dertig kinderen, dan heb je, gelukkig niet fysiek,  heel wat families in je klaslokaal bij elkaar. En dat maakt het werken voor een klas wat mij betreft nog boeiender, maar ook zeker uitdagender. Wanneer je bepaald ‘lastig’ gedrag van kinderen of van een hele groep, niet kunt plaatsen, kan het heel waardevol zijn om het kind eens in zijn of haar systeem te zien. Hiermee zeg ik dat je ook zijn ouders, zijn familie, de mogelijke geschiedenis van die familie en de hele achtergrond waar dit kind onderdeel van is, ziet.

Zo sta ik de afgelopen weken voor een groep 6.  Kinderen in de leeftijd van negen en tien jaar. Het spanningsveld, waar je als invaller onherroepelijk mee te maken krijgt, is het ‘te gast’ zijn in een bestaand systeem en tegelijkertijd je plek in te nemen als leerkracht van de groep. Ook vanuit de kinderen gezien ontstaat er als het ware een spagaat. Door hun loyaliteit, die ze hebben naar degene op de eerste plek in het systeem van de klas, namelijk de eigen leerkracht. De leerkracht kan wel niet aanwezig zijn, hij of zij hoort bij deze groep. Eén van de drie vaste wetmatigheden in een systeem is binding. Iedereen hoort erbij. Aanwezig of niet. Onder aan deze blog noem ik ze nog eens allemaal.

In deze periode van het jaar, hebben kinderen meestal al heel wat opgebouwd met elkaar als groep en hun leerkracht. ‘Zo doen wij dat hier’ is de non-verbale taal die ik de eerste dagen dan ook  lijk af te lezen van deze negenjarigen.  Na een aantal weken voor deze groep 6 te hebben gestaan, blijft het gedrag van één meisje opmerkelijk. Ze lijkt zich niet neer te kunnen leggen bij het gegeven dat ik op bepaalde momenten besluit hoe we de dingen gaan doen. Haar gezicht spreekt boekdelen. De verontwaardiging spat er vanaf. Ze regelt rustig, maar heel snel de zaken als ik even niet kijk en corrigeert schaamteloos klasgenootjes, wanneer ze zich niet aan de afspraken houden. Het wekt de irritatie van twee jongens bij haar in het groepje, die op hun beurt op mij een beroep doen, om dit gedrag nu meteen te saboteren.

Al een aantal keer heb ik haar vriendelijk, maar duidelijk gevraagd of zij zich ook aan de afspraken wil houden, die we met elkaar hebben gemaakt. Wanneer  ik uiteindelijk ook bij mezelf iets van irritatie voel opkomen en haar het verschil nog een keer probeer uit te leggen tussen helpen en bemoeien, realiseer ik me dat dit niet gaat werken.

Ik besluit me wat verder te verdiepen in dit meisje. Op weg naar gym vraag ik haar met wie ze thuis woont. Mijn vermoeden, dat ze wel eens oudste kind kan zijn, klopt. Een oudste kind heeft door zijn of haar eerste plek in de kinderrij vanzelf ook wat meer verantwoordelijkheden. Ik vermoed wel dat dit meisje meer verantwoordelijkheden heeft dan alleen van een oudste kind.

In de pauze loop ik samen met één van de teamleden pleinwacht en vraag ik wat verder naar het gezin van het meisje. Ze weet me te vertellen dat het gezin een aantal jaren geleden naar Nederland is gekomen. De ouders spreken de taal nog niet zo goed en het meisje heeft daarin een belangrijke rol voor het gezin. Haar verantwoordelijkheden zouden zomaar groter kunnen zijn dan die van een gemiddeld negenjarig oudste meisje. De taalbarrière maakt dat ze in bepaalde opzichten ‘boven’ haar ouders is komen te staan.  Ze betekent hierin veel voor haar ouders en voor haar jongere broertjes en zusjes. Het hoort inmiddels bij wie ze is. Dit is haar plek in haar gezinssysteem. Het zou zomaar kunnen dat het haar positieve aandacht en waardering oplevert.  

Die middag wanneer ze de methode vast op mijn bureau heeft klaargelegd en mij triomfantelijk aan kijkt en zegt: ‘Juf, hier mag u zo uit lesgeven’, kan ik het niet laten om naar haar te glimlachen. Ze kijkt ietwat verwonderd naar mijn reactie. Ik weet inmiddels wat me te doen staat. Ik roep haar bij me en zeg: ‘Wat ben ik blij dat je me zo ontzettend goed helpt. Ik ben hier nieuw en dan is het zo fijn als er kinderen zijn, zoals jij die weten waar alles staat.’  ‘Zullen we afspreken, dat wanneer ik iets  niet weet, ik het aan jou vraag?  Dan kan ik in deze klas de juf zijn en jij het kind.’  Door het uit te spreken bekrachtig ik nog eens welke plek we allebei hebben in de ordening van dit systeem.

Het lijkt te werken. Er komt rust bij haar, in haar groepje, maar ook bij mij. We houden een onzichtbaar lijntje door af en toe een knipoog elkaars kant op te geven.   Juist door haar écht te zien, met daarachter haar gezin van herkomst, is er voor haar en ook voor mij, ruimte ontstaan om onze eigen plek in te nemen.

In systemen zijn eigenlijk steeds drie principes of wetmatigheden aan het werk:

• Binding. Iedereen hoort erbij. Aanwezig of niet.

Een stoel laten staan in een kring voor het kind wat er niet is, door ziekte of iets anders, kan zomaar rust bij onrust geven. Door hardop te benoemen dat A. er niet is, maar wel bij ons hoort geeft je gehoor aan ‘iedereen hoort bij ons’.

• Ordening. Iedereen heeft zijn eigen plek.

Bij een kind wat moeite heeft met autoriteit kan het helpend zijn om regelmatig hardop te benoemen welke plek jullie beide hebben in het systeem. Ik bepaal dat we het zo gaan doen, omdat ik de juf/meester ben en jij bent de leerling/het kind.

• Balans.  Er is evenwicht in geven en nemen. Behalve bij ouders naar kinderen. Ouders geven aan hun kinderen. Kinderen nemen van hun ouders.

#systemisch kijken

#onderwijs

#cordeo

#kindcoaching

#jongerencoaching